اختصاصی هموطن؛ گروه سیاسی/ نیکان توحیدی
هنوز از زخمهای عمیق آبان 98 خون میچکد که بار دیگر مسئولان به فکر افزایش قیمت بنزین افتادهاند و دوباره با همان ادعاهای همیشگی مبنی بر اینکه کشور ناچار به افزایش قیمت حاملهای انرژی است و با افزایش قیمت سوخت، قیمتها تغییر چندانی نخواهد کرد و اقتصاد تحت کنترل کامل است، در پیش افزایش قیمتها هستند.
این روزها، بحث سهنرخی شدن بنزین در محافل مختلف به گوش میرسد و سخنگوی دولت نیزعملاً سه نرخی شدن بنزین را تأیید کرده است، اما مدعی است که نرخ سوم هنوز به جمعبندی نهایی نرسیده است.
با این وجود، در روز 28 آبان، بورس انرژی آگهی رسمی عرضه نخستین محموله بنزین سوپر وارداتی را منتشر کرد. بر اساس اطلاعیه منتشرشده، 300 هزار لیتر بنزین سوپر با قیمت پایه 65 هزار و 800 تومان به ازای هر لیتر عرضه خواهد شد.
عرضه اصلی از روز یکشنبه دوم آذر آغاز میشود، اما آگهی و کشف قیمت اولیه دقیقا در همین روز اعلام شد. برخی منابع نزدیک به بازار،با احتساب هزینههای حمل، گمرک، سود واردکننده و کارمزد توزیع،قیمت تمامشده برای مصرفکننده نهایی را حدود 75 هزار تومان برآورد کردهاند.
این اقدام، که پس از ماهها زمزمه و تأخیر اجرایی شد، نخستین گام عملی دولت چهاردهم برای آزادسازی قیمت بنزین ویژه (سوپر) است.
مسئولان سازمان بورس و شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههاینفتی ایران اعلام کردهاند که تاکنون مجوز واردات به چندین شرکت خصوصی اعطا شده و این محمولهها مستقیما از طریق بورس به توزیعکنندگان مجاز فروخته میشود. خریداران اولیه توزیعکنندگان هستند و مردم فعلا نمیتوانند مستقیم خرید کنند، اما در مراحل بعدی، زنجیره تا جایگاهداران گسترش خواهد یافت.
مرغ مسئولان یک پا دارد
دولت و مسئولان مربوطه، این طرح را «شفافسازی قیمت واقعی سوخت» و «کاهش ناترازی انرژی» توصیف کردهاند. محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور، پیش از این مدعی شده بود که “در حالی که هزینه تمامشده هر لیتر سوخت حدود 39 هزار توماناست، بنزین با نرخ 3 هزار تومان و گازوئیل با 300 تومان عرضه میشود؛ یعنی دولت بابت هر لیتر بنزین حدود 36 هزار تومان یارانه پرداخت میکند.”
مسئولان شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی نیز مدعی هستند که طرح توزیع بنزین سوپر وارداتی از طریق بورس، “برای کشف قیمت شفاف و رقابتی” انجام میشود و این طرح هیچ ارتباطی با بنزین یارانهای ندارد و هدف فقط تأمین نیاز خودروهای لوکس وکاهش فشار بر تولید داخلی است. اما کیست که نداند، با ورود این بنزین لاکچری به جایگاههای سوخت، رفته رفته مردم باید منتظر شنیدن این جمله باشند که “بنزین یارانهای نداریم، فقط بنزین سوپر ویژه موجود است!”
وزیر نفت سابق و مسئولان فعلی بارها مدعی شده بودند که “واردات بنزین سوپر هیچ تاثیری بر قیمت بنزین معمولی ندارد” و این طرح برای “جذب بخش خصوصی” و “کاهش قاچاق معکوس” است. معاون اجرایی رئیسجمهور که پیشتر مدعی بود قیمت سوپر حدود50 هزار تومان باشد، اما اکنون به 65 تا 75 هزار تومان رسیده است.
تاریخ افزایش قیمت بنزین در ایران
تاریخچه قیمت بنزین در ایران پس از انقلاب ، داستان سرکوب طولانیمدت قیمتها، جهشهای ناگهانی و تورم انباشته است.
در دهه 60 و اوایل 70، قیمتها نسبتاً ثابت ماند. تا سال 68 حدود30 ریال، سپس در دولت هاشمی رفسنجانی به 50 ریال (پنج تومان) رسید. در دهه 70، افزایش تدریجی آغاز شد و قیمت بنزین در سال 74 و در دولت خاتمی به 130 ریال و 75 به 160 ریال رسید. دولتخاتمی افزایش سالانه را ادامه داد تا سال 83 قیمت هر لیتر بنزین به800 ریال (80 تومان) رسید.
در ماههای پایانی دولت خاتمی، اصولگرایانی با سرلیستی حدادعادل مجلس هفتم را تصاحب کردند. آنها که نام خود را از جناح راست به اصولگرایان و یا همان جبهه متحد اصولگرایان تغییر داده بودند، اعلام کردند که به مردم هدیه و عیدی خواهند و عیدی آنها آش شور یا حتی تلخی به نام طرح تثبیت قیمتها بود. بر اساس این طرح، “قیمت فروش بنزین، نفتگاز، نفت سفید، نفت کوره و سایر فراوردههاینفتی، گاز، برق و آب، همچنین نرخ خدمات فاضلاب، ارتباطات تلفن ومرسولات پستی” نباید افزایش مییافت.
همان زمان کارشناسان اقتصادی تاکید کردند که طرح تثبیت قیمتها خیانت به کشور است، اما کو گوش شنوا. البته بعدها برخی از اعضای مجلس هفتم به اشتباه خود اعتراف و اقرار کردند.
با این وجود، دولت احمدینژاد با استناد به قانون تثبیت قیمتها،افزایش پلهکانی قیمت حاملهای انرژی را متوقف کرد، اما در سال89 با اجرای طرح هدفمندی یارانهها، جهش تاریخی رخ داد. در این سال بنزین سهمیهای 400 تومان و آزاد 700 تومان شد و در سال 93، بنزین سهمیهای به 700 تومان رسید و در سال 94 قیمت بنزین تکنرخی و 1000 تومان شد.
و بالاخره آبان خونین 98 فرار رسید
بزرگترین شوک در تاریخ بنزین ایران مربوط به آبان 98 در دولت حسن روحانی است. در این سال قیت بنزین سهمیهای یک شبه به1500 تومان و آزاد به 3000 تومان افزایش یافت. اعتراضات گسترده پس از این افزایش قیمت، داغ هزاران کشته و مجروح را بر دل مردم ایران گذشت.
اعتراضات به افزایش قیمت بنزین
افزایش قیمت بنزین همیشه با مقاومت اجتماعی همراه بوده است. ازاعتراضات محدود دهه 70 تا آبان خونین 98. اما سرکوب قیمتها، خودروهای بیکیفیت و فرسوده و همچنین افزایش جمعیت و تعداد خودروها به مصرف افسارگسیخته منجر شده است؛ به نحوی که میزان مصرف بنزین از 13 میلیون لیتر روزانه در ابتدای انقلاب به بیش از 120 میلیون لیتر رسیده است. این حجم از مصرف منجر به ناترازی تولید – مصرف و واردات شده است.
چرا عرضه بنزین سوپر خصوصی به فروپاشی زودتر اقتصادی منجرمیشود؟
عرضه بنزین سوپر با قیمت حدود 75 هزار تومانی، هرچند ظاهراًمحدود به خودروهای لوکس است، اما در واقع مقدمهای خطرناک برای افزایش کلی قیمت سوخت است. مسئولان ادعا میکنند که این طرح”تاثیری بر بنزین معمولی ندارد”، اما تجربه ثابت کرده است که این امر خیالی واهی است.
اقتصاد ایران هماکنون در لبه پرتگاه قرار دارد. تورم بالای 40 درصد،رکود تورمی، بیکاری گسترده، کسری بودجه مزمن و تحریمهای فلجکننده. یارانه پنهان انرژی (دهها میلیارد دلار سالانه) بزرگترینعامل ناترازی است، اما حذف تدریجی آن بدون جبران واقعی (ماننددرآمد مستقیم مردم) تنها فقرا را نابود میکند. بنزین 75 هزارتومانی، حملونقل عمومی، کالا و خدمات را گرانتر میکند و تورم راشعلهور میسازد.
در آبان 98، افزایش دویست درصدی منجر به اعتراضات سراسری وسرکوب خونین شد. حالا با تورم انباشته 500 درصدی از آن زمان،هر افزایشی میتواند جرقه انفجار باشد. این طرح نه تنها ناترازی راحل نمیکند (چون مصرف بنزین معمولی همچنان یارانهای است)،بلکه اعتماد عمومی را نابود و طبقه متوسط را به حاشیه فقر میراند.
در نهایت، واقعیسازی قیمت سوخت بدون اصلاح ساختاری (کاهش فساد، خروج از تحریم، سرمایهگذاری در حملونقل عمومی وانرژیهای تجدیدپذیر) تنها به فروپاشی سریعتر اقتصاد منجرمیشود. تجربه 46 سال گذشته نشان میدهد هر جهش قیمتی،جامعه را یک گام به عقب رانده است. این بار، با بنزین 75 هزارتومانی، ممکن است گام آخر باشد.
