اختصاصی هموطن؛ گروه سیاسی/ نیکان توحیدی
در ماههای پایانی سال ۲۰۲۵، برنامه هستهای و موشکی جمهوری اسلامی بار دیگر به یکی از جدیترین مباحث مربوط به صلح و امنیت خاورمیانه و جهان تبدیل شده است. پس از جنگ ۱۲ روزه که با حملات گسترده اسرائیل و حمایت آمریکا به تأسیسات هستهای و موشکی ایران همراه بود، تهران نه تنها از کاهش فعالیتهای خود خودداری کرده، بلکه با سرعت بیشتری به بازسازی و گسترش برنامههای موشکی خود پرداخته است.
این سیاستهای تنشآمیز، از جمله مانورهای موشکی اخیر، مستقیماً عامل اصلی تشدید بحران فعلی است و هر لحظه احتمال درگیری نظامی جدیدی را افزایش میدهد.
جامعه بینالمللی، به ویژه ایالات متحده و اسرائیل، با نگرانی فزایندهای این تحولات را دنبال میکند و هشدار میدهد که ادامه این مسیر میتواند به انزوای کامل ایران و حتی اقدام نظامی منجر شود.
برنامه هستهای جمهوری اسلامی که تهران همواره آن را صلحآمیز توصیف میکند، در سالهای اخیر با نقض مکرر تعهدات همراه بوده است. خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ تحت ریاستجمهوری دونالد ترامپ، زمینهساز کاهش تعهدات ایران شد، اما اقدامات اخیر تهران، مانند مخفیسازی اورانیوم غنیسازی شده و محدودیت دسترسی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی، نشاندهنده رویکردی تهاجمی است. گزارشهای آژانس در نوامبر و دسامبر ۲۰۲۵ حاکی از آن است که ایران بیش از 440 کیلوگرم اورانیوم غنیشده ۶۰ درصد ذخیره کرده که میتواند به سرعت به درجه تسلیحاتی تبدیل شود.
تصاویر ماهوارهای دسامبر نشان میدهد ایران پنلهایی بر روی تأسیسات آسیبدیده نطنز نصب کرده تا فعالیتهای بازسازی را پنهان کند. این اقدامات، همراه با مانورهای موشکی گسترده روزهای اخیر، نگرانیهای جدی ایجاد کرده است. رسانههای ایرانی ابتدا ویدیوهایی از پرتاب موشکها منتشر کردند، اما بعداً انکار کردند و ادعا کردند تصاویر قدیمی است. با این حال، این مانورها نشاندهنده اولویت تهران بر تقویت توان موشکی است. مقامات اسرائیلی هشدار دادهاند که این تمرینها ممکن است پوششی برای حمله غافلگیرانه باشد و ایران در حال هماهنگی پرتابهای همزمان از پایگاههای مختلف است.
در نشست روزهای اخیر شورای امنیت سازمان ملل، پیکان حملات مجددا به سمت ایران نشانه گرفته شد. معاون دبیرکل سازمان ملل، اعلام کرد که علیرغم تلاشهای دیپلماتیک گسترده در نیمه دوم ۲۰۲۵، هیچ توافقی حاصل نشده است و نماینده آمریکا تأکید کرد که واشنگتن آماده مذاکرات مستقیم است، اما تنها بر اساس اصل “غنیسازی صفر” در ایران. این موضع، که بارها از سوی ترامپ تکرار شده، نشاندهنده عدم تمایل تهران به مذاکرات جدی است.
اما امیرسعید ایروانی، نماینده جمهوری اسلامی، بر تعهد به دیپلماسی اصولی تأکید کرد و همزمان بر حق غنیسازی داخلی اصرار ورزید.
از سوی دیگر دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، هشدار داده که برنامه هستهای ایران در حملات جنگ اخیر نابود شده و هر تلاش برای بازسازی با پاسخ شدید مواجه خواهد شد. برخی سناتورهای آمریکایی نیز پیشنهاد حمله مجدد در صورت بازسازی برنامه هستهای یا موشکی را دادهاند.
سفر سرنوشتساز نتانیاهو به آمریکا
تمام تحولات اخیر وابسته به یک دیدار مهم در آمریکا است. بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در دیدار قریبالوقوع با ترامپ در ۲۹ دسامبر، گزینههای حمله جدید به برنامه موشکی ایران را مطرح خواهد کرد. نتانیاهو تأکید کرده که انتظارات اساسی اسرائیل و آمریکا از ایران تغییر نکرده و غنیسازی باید محدود شود. همزمانرئیس موساد، اعلام کرده که اسرائیل وظیفه دارد مانع احیای برنامه هستهای ایران شود و تهران اگر فرصت یابد، به سمت بمب هستهای خواهد رفت.
این تحولات، عرصه را برای جمهوری اسلامی تنگتر کرده است. تحریمهای اسنپبک سازمان ملل که در سپتامبر ۲۰۲۵ بازگردانده شد، همراه با تحریمهای جدید آمریکا علیه ناوگان نفتی ایران، فشار اقتصادی را افزایش داده است. اما سیاستهای تنشآمیز تهران، مانند مانورهای موشکی و محدودیت دسترسی به بازرسان آژانس، فرصتهای دیپلماتیک را از بین برده و احتمال درگیری جدید را هر لحظه بیشتر میکند.
گزارشها حاکی است ایران ذخایر موشکی سنگین خود را به افزایش داده و میتواند به افزایش تولید ماهانه موشک بالستیک دست یابد که این امر دفاع هوایی اسرائیل را تهدید میکند.
تاریخچه برنامه هستهای ایران نشان میدهد که این برنامه از ابتدا با ابهامات همراه بوده و گزارشهای اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل حاکی از فعالیتهای گذشته نظامی است. برجام در ۲۰۱۵ فرصتی برای محدودیت بود، اما نقض تعهدات از سوی دو طرف پس از خروج آمریکا، اعتماد را از بین برد. جنگ ۱۲ روزه که با کشتن دانشمندان و تخریب تأسیسات همراه بود، نتوانست برنامه را کاملاً متوقف کند و حالا بازسازی سریع، تهدیدی فوری ایجاد کرده است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، ادعا کرده که فناوری بمباران نمیشود و جمهوری اسلامی نیز فعلا با آمریکا مذاکره نمیکند و انتشار این اظهارات تنها تنشها را افزایش داد. برنامه موشکی، که تهران آن را دفاعی و غیرقابل مذاکره میداند، به عنوان تهدید جدی از سوی کشورهای غربی دیده میشود. مانورهای اخیر نیز، پاسخی تحریکآمیز به فشارهای بینالمللی است و اسرائیل را به فکر اقدام پیشگیرانه انداخته است.
این سیاستهای تنشآمیز، هر لحظه خطر درگیری را افزایش میدهد. ترامپ هشدار داده که اگر ایران بدون توافق پیش رود، دوباره نابود خواهد شد. نتانیاهو آماده ارائه گزینههای نظامی است و مقامات اسرائیلی مانورهای موشکی را تهدیدی فوری میدانند. جامعه بینالمللی بهترین راه را دیپلماسی میداند، اما اصرار تهران بر مخفیسازی برنامه هستهای، غنیسازی در داخل کشور و مانورهای نظامی، راه را بسته است.
در نهایت، ادامه این مسیر نه تنها برنامه هستهای را به سرانجامی مطلوب نمیرساند، بلکه میتواند به انفجار منطقهای منجر شود. سیاستهای تنشآمیز جمهوری اسلامی، مانند مانورهای موشکی اخیر، عامل اصلی این بحران است و هر لحظه، با ادعای جدید یا اقدام تحریکآمیز، خطر جنگ جدید بیشتر میشود. جهان امیدوار است تهران مسیر عقلانیت را انتخاب کند، اما نشانهها حاکی از تشدید است.
