اختصاصی هموطن؛ گروه سیاسی/ نیکان توحیدی
در حالی که صدای غرش هواپیماهای جنگی اسرائیلی هنوز درمرزهای عراق و ایران میپیچد و گزارشهای رسانهای از “شمارش معکوس” برای حمله جدید تلآویو به قلب برنامههای هستهای و نظامی تهران حکایت دارد، دو دیپلمات ارشد از ترکیه و عربستان سعودی امروز پا به پایتخت ایران گذاشتند.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، و سعود بن محمد الساطی،معاون سیاسی وزارت خارجه عربستان، در دیدارهایی فوری بامقامهای ایرانی، تلاش میکنند شعلههای آتش که خاورمیانه را احاطه کرده، مهار کنند.
این دیدارها که همزمان با گمانهزنیهای فزاینده درباره احتمال درگیری مستقیم میان جمهوری اسلامی و اسرائیل رخ میدهد، بیش از آنکه نمادی از دیپلماسی منطقهای جمهوری اسلامی باشد،میتواند نشان دهنده نگرانیهای جدی مقامات کشورهای منطقهای باشد، مبنی بر اینکه “آیا جهان در آستانه لحظات پیش از جنگ قراردارد؟”
این رویدادها در بستر تنشهای مداوم خاورمیانه، بیش از یک دیدارساده دیپلماتیک به نظر میرسد. زیرا تنها چند روز پیش بود که رسانه”بغداد الیوم” یکی از منابع خبری برجسته عراقی، در گزارشی جنجالی اعلام کرد که افزایش تحرکات نظامی و دیپلماتیک در منطقه،نشانهای آشکار از شمارش معکوس برای حمله دوباره اسرائیل به ایران است. این گزارش که بر اساس منابع ناشناس اطلاعاتی دربغداد و تلآویو تدوین شده، به صراحت نتیجهگیری میکند: “ما درلحظات پیش از جنگ هستیم.”
گزارش فوق که با جزئیاتی از جابهجایی نیروها و تسلیحات نظامی ایران و اسرائیل همراه است، موجی از نگرانی را در پایتختهای عربی و اروپایی برانگیخت و این سوال را مطرح کرد که آیا دیدارهای دیپلماتیک تهران، آخرین تلاش برای جلوگیری از فاجعهای است کهمیتواند کل منطقه را به آتش بکشد؟
برای درک عمق ماجرا، باید به عقب بازگردیم. خاورمیانه از زمان حملات تروریستی هفتم اکتبر شعلهور شده و در وضعیت هشداردائمی به سر میبرد. جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل که با حملات هوایی گسترده اسرائیل به تأسیسات هستهای و نظامی ایران آغازشد، صدها کشته و هزاران مجروح بر جای گذاشت. اسرائیل، باحمایت قاطع ایالات متحده، موفق شد بخشهایی از برنامه هستهای جمهوری اسلامی را نابود و فرماندهان اصلی نظامی را حذف کند، اما مقامات ارشد جمهوری اسلامی مدعی هستند که “آمدند، شرارت کردند، کتک خوردند و دست خالی برگشتند!”
از سوی دیگر و در حالی که ترامپ مدعی است که برنامه هستهای ایران را به طور کامل نابود کرده است، آژانس بینالمللی انرژی اتمی(IAEA) اخیراً در گزارشی هشدار داده که رفتارهای ایران هنوز باتعهدات هستهای خود همخوانی ندارد و ذخایر خود را گزارش نکردهاست. این وضعیت، به قول کارشناسان نیویورک تایمز، به یک”بنبست خطرناک” تبدیل شده، یعنی “بدون مذاکره، بدون نظارت وبدون شفافیت”
در این میان، تحرکات نظامی اخیر، آتش زیر خاکستر را شعلهورکرده است. در روزهای اخیر، هواپیماهای جنگی اسرائیلی – احتمالاًاف 16 و اف 35 – وارد حریم هوایی عراق شدند و نزدیک مرز ایران،مانورهای رزمی انجام دادند. این پروازها، که با شکستن دیوار صوتی همراه بود، صداهای مهیب و لرزههایی را در استانهای غربی ایران وشرقی عراق ایجاد کرد.
رسانههای عبریزبان، این اقدام را “پیام هشدار مستقیم به تهران” توصیف کردند و گزارش دادند که هدف، آزمایش رادارهای دفاعی ایران و ارزیابی قابلیتهای شناسایی پروازهای اسرائیلی بوده است.
همزمان، دو هواپیمای سوخترسان نیروی هوایی آمریکا در همان منطقه مشاهده شدند که به سمت پایگاه العدید در قطر پروازمیکردند که این امر از سوی تحلیلگران نظامی، نشانهای ازهماهنگی واشنگتن – تلآویو، برای حمله احتمالی مجدد به تهران تعبیر شد.
در واکنش به این تحرکات، امیر سرتیپ دوم رضا خواجه، معاون عملیات نیروی پدافند هوایی ارتش، مدعی شد که “هیچ خبری در این زمینه وجود ندارد، خیال ملت ایران راحت باشد و پس از جنگ تحمیلی12 روزه، تهدیدی علیه آسمان کشور نداشتیم.”
در واکنش به این اظهارات بود که حسن روحانی، رئیس جمهور اسبق جمهوری اسلامی با صراحت گفت: ” اسرائیل تا مرز ما، در فضا وآسمان بیدفاع و آزاد حرکت میکند. میگویند اسرائیل چقدر فاصله دارد با ایران، امروز دیگر بحث فاصله نیست، در مسیر هر وقت لازم باشد با تانکر هوایی سوخت لازم را میگیرد و دیگر مشکل مسافت وجود ندارد، هواپیما بلند میشود و نزدیک ایران بنزینگیری میکند،مشکلی که ندارد. آسمان تا ایران برای دشمن کاملا امن شده است”
آیا اسرائیل در حال آمادهشدن برای حمله دوباره است؟
مانورهای اخیر هواپیماهای اسرائیلی در مرزهای ایران از سوی تحلیلگران نظامی به عنوان “بخشی از الگویی بزرگتر” تحلیل شده است.
آنها معتقد هستند که از زمان جنگ 12 روزه، اسرائیل بارهاحریم هوایی عراق را نقض و ایران را در حالت دفاعی محصور کرده است.
از سوی دیگر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، اخیرا درجلسهای با مقامهای دفاعی، “عملیات اجرایی” برای جلوگیری ازبازسازی حزبالله در لبنان را بررسی کرد و هشدار داد که صبرتلآویو در حال تمام شدن است.
حزبالله لبنان که در تحولات دو سال اخیر و جنگ با اسرائیل ضربه سنگینی خورد، اکنون در حال بازسازی توان از دست رفته خود است.گزارشهای اطلاعاتی اسرائیلی نشان میدهد که این گروه از طریق قاچاق از سوریه، موشکهای کوتاهبرد را انبار میکند و تولید داخلی مهماتش بیش از تخریبهای اسرائیلی است
ترور هیثم علی طباطبایی، نفر دوم حزب الله لبنان و فرمانده نیروهای رضوان، توسط نیروی هوایی اسرائیل، تنها یکی از ضربههای اخیراست که میتواند بشکههای باروت منطقه را شعلهور کند.
در این فضای ملتهب، ورود فیدان و الساطی به تهران، مانند نوری درتاریکی است. هاکان فیدان، که سابقهای طولانی در سرویس اطلاعاتی ترکیه دارد، صبح امروز با عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، دیدار کرد. طبق بیانیه وزارت خارجه ترکیه، تمرکز بر “گسترشروابط اقتصادی، امنیتی و مسائل منطقهای” است.
فیدان، که پیشتر برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان بهتهران آمده بود، این بار بر “حل صلحآمیز برنامه هستهای ایران” تأکید خواهد کرد، در حالی که آنکارا از دیپلماسی برای کاهشتنشهای اسرائیل -ایران حمایت میکند.
همزمان، سعود بن محمد الساطی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه عربستان، با مقامهای ایرانی بر سر “روابط دوجانبه و مسائل منطقهای” گفتگو کرد. این دیدار، ادامه روند بهبود روابط تهران -ریاض پس از توافق پکن در تحلیل شده است.
الساطی، که به نظر میرسد پیامهایی از محمد بن سلمان را به تهران منتقل کرده، بر “همکاری برای ثبات منطقهای” تمرکز دارد، در حالیکه عربستان نگران است جنگ جدید، قیمت نفت را به آسمان ببرد واقتصادش را مختل کند.
سفر الساطی به تهران، ناگهان سفر تاریخی خالد بن سلمان، وزیردفاع عربستان به ایران و دیدار وی با رهبر جمهوری اسلامی را به یاد همگان آورد.
در آن زمان گفته میشد که سفر خالد بن سلمان برای تحکیم روابط دو کشور انجام شد، اما پس از جنگ 12 روزه، رسانهها مطلع شدند که وی در سفر به تهران، آخرین هشدارها برای در پیش بودن حمله اسرائیل را به مقامات ایرانی منتقل کرده است. حال تحلیلگران میپرسند که سفر الساطی هم با همین هدف انجام شده است؟
آیا دیپلماسی میتواند مانع از جنگ شود؟
حال این پرسش مطرح میشود که آیا دیپلماسی و رفتوآمدهای این چنینی میتواند مانع از وقوع جنگی جدید شود و یا اساسا این دیدارها برای هشدار به تهران صورت میگیرد؟
گزارش بغداد الیوم، که چند روز پیش منتشر شد، بر اساس “تحرکات نظامی افزایشیافته” – از جمله پروازهای اخیر اسرائیلی – نتیجه میگیرد که حمله تلآویو قریبالوقوع است. این رسانه، که نزدیک به منابع اطلاعاتی عراقی است، به نقل از تحلیلگران، هشدار میدهد که اسرائیل، با حمایت ترامپ، به دنبال “نابودی کامل” برنامه هستهایایران است.
از سوی دیگر منابع اطلاعاتی بینالمللی پیشبینی کردهاند که نتانیاهو نمیخواهد فرصت تغییر حاکمیت در ایران را از دست بدهد و به همین دلیل احتمال میدهند که پیش از پایان سال جاری میلادی، شاهد درگیری به مراتب بزرگتر و شدیدتر از جنگ 12 روزه میان دو کشور خواهیم بود.
از سوی دیگر، ایران در حال بازسازی توان رزمی و دفاعی خود است. مقامهای سپاه پاسداران اعلام کردهاند که شهرهای موشکی ۲۴ ساعته کار میکنند و آماده پرتاب همزمان صدها موشک برای غلبه برتوان دفاعهای اسرائیلی هستند.
از سوی دیگر، با توجه به آخرین سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه “همکاری با آمریکا تا زمانی که حمایت از رژیم صهیونیستی (اسرائیل) ادامه دارد، ممکن نیست” نمیتوان امیدوار بود که ایران و آمریکا پیش از حمله دوباره اسرائیل بتوانند بر سر یک میز بنشینند.
تلاشها برای خلع سلاح حزبالله در لبنان، اعلام بسیج عمومی از سوی حوثیها در یمن و تنش میان نیروهای شبهنظامی مرتبط با جمهوری اسلامی در عراق، همگی نشان میدهد که اسرائیل و آمریکا در حال زمینهچینی برای حملهای دوباره به تهران هستند.
با این وجود دیدارهای امروز در تهران، شاید آخرین فرصت برای دیپلماسی باشد. فیدان و الساطی، شاید بتوانند مقامات جمهوری اسلامی را نسبت به خطرات آگاهتر کرده و آنها را از توهم قدرت برتر منطقه خارج کنند.
