اختصاصی هم وطن؛ گروه اجتماعی – رها صدیق
در ایران و در سایه سیاستهای سرکوبگر و ناکارآمد اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی، نسل نوجوان با محدودیتها و فشارهای غیرقابل تصور مواجه است. در چنین شرایطی، ظهور اپلیکیشنهای همسریابی مانند «آدم و حوا» نه فرصتی برای ازدواج آسان بلکه بستری خطرناک برای ورود کودکان و نوجوانان زیر سن قانونی به دنیای عاطفی و روابط زناشویی شده است. بررسیها نشان میدهد عمق بحران بسیار فراتر از آن چیزی است که مقامات حاضر به پذیرش آن هستند و پیامدهای آن میتواند سلامت اجتماعی، روانی و هویتی نسل جوان را تهدید کند.
اما ماجرا چیست؟
آدم و حوا، با مجوز رسمی نهادهای حکومتی، تبلیغ میکند که هدفش تسهیل آشنایی شفاف، امن و شرعی برای ازدواج جوانان و گاها کودکان است. حسین اصغری، مدیر مجموعه آدم و حوا است، که با کمی گشت و گذار در فضای مجازی متوجه رفاقت او با سعید جلیلی و تندروها می شوید. با این حال، بررسی میدانی نشان میدهد نوجوانان زیر ۱۸ سال به راحتی وارد پلتفرم میشوند و پروفایلهای آنان حاوی جزئیات خصوصی و خواستههای ازدواجی است.
یک پسر ۱۶ ساله نوشته بود که دوست دارد همسرش همسن و یا کوچکتر از خودش باشد! البته که اهل دخانیات بود و همچنین ذکر کرده که دوست ندارد همسرش شاغل باشد. در واقع یکی از ابعاد فاجعهبار این سایت حضور کودکان زیر ۱۸ سال است. پسرانی که هنوز پشت لبشان سبز نشده به دنبال همسر یا شریک عاطفی، از آن سو هم دخترانی در این اپلیکشن حضور دارند که به نظر می رسد هنوز عروسک در آغوش دارند. مشخص نیست چگونه آنها قبل از انتخاب رشته تحصیلی، وارد دنیای مجازی همسریابی شدهاند؛ دنیایی که قرار بود فرصتی برای ازدواج آسان باشد اما حالا کودکان و نوجوانان زیادی را طعمه قوانین خاکستری و آسیبهای عمیقتری کرده است. انتشار این دادهها و تحلیل جغرافیایی و اجتماعی آنها، زنگ خطری جدی برای خانوادهها و مسوولانی است که هنوز با واقعیت ریشهدار این بحران مواجهه مسوولانه نکردهاند.
دادههای هولناک از حضور کاربران زیر سن قانونی
تحلیل جدول ارسال شده از دادههای اپلیکیشن، نشان میدهد دستکم دهها کاربر ۱۳ تا ۱۷ ساله در این پلتفرم ثبتنام کردهاند. تمامی این افراد، تحصیلات خود را «دیپلم و پایینتر» و اغلب «دانشآموز» ذکر کردهاند و برخی حتی هنوز وارد انتخاب رشته تحصیلی نشدهاند یا که بدتر، طبق گزارش خودشان ترکتحصیل کردهاند! حال سوال اصلی اینجاست، چگونه سامانهای که باید هویت، سن و شرایط کاربران را راستیآزمایی کند، پذیرای کودکان و نوجوانانی در بازه سنی ۱۳ و ۱۴ ساله شده است؟ براساس رصد میدانی تقریبا بیش از 50 کاربر زیرسن قانونی بودند. از سن ۱۳ تا ۱۴ سال بیشتر در شهرهای مشهد، اصفهان، اسفراین، زنجان، طارم و تهران بوده است. همچنین از سن ۱۵ تا ۱۷ سال عمدتا در شهرهای پرجمعیتتر یا مناطق کوچکتر حاشیهای هستند. بیشترین موارد ثبتنامی آنها نیز اصفهان، تهران، خراسان رضوی است و کمترین یا بدون نمونه استانهای محروم مانند سیستانوبلوچستان و برخی مناطق جنوبی است.
چرا سیستانوبلوچستان غایب است؟!
فقدان داده از استانهایی مثل سیستانوبلوچستان، یک علامت هشدار است. آیا واقعا نوجوانان این مناطق تمایلی به ازدواج زیر سن قانونی ندارند؟ یا مانند بسیاری از بحرانهای اجتماعی دیگر، باز هم با ناآگاهی دیجیتال ناشی از ضعف زیرساخت اینترنتی و محدودیتهای ارتباطی مواجهیم؟ دلایل محتملتر نیز، همان مورد دوم است؛ یعنی نوجوانان در این مناطق حاشیهای، حتی فرصت رویت این پدیده را ندارند تا مشارکت اجباری آنان را شاهد باشیم. البته اگر هم داشتند، به خاطر فقدان کارت ملی و شناسنامه توانایی ثبتنام هم نداشتند. در نهایت دختران سیستانوبلوچستانی از ۱۰سالگی باز به دلیل فقدان اوراق هویت به اجبار پدر، صیغه مردان سن بالا میشوند که طبیعتا جایی هم ثبت نمیشود.
بحران بیکاری و بیسوادی
نکته مهم و مشترک در همه دادهها، پایین بودن سطح تحصیلات و وضعیت دانشآموزی کاربران است. این یعنی عمده کسانی که زیر سن قانونی در این اپلیکیشن حضور دارند، یا هنوز مسیر تحصیلی و هویتی خود را نساختهاند یا ناگزیر از فشار بیرونی و سنتهای خانوادگی، زودتر از سن بلوغ اجتماعی به سمت ازدواج سوق پیدا میکنند. از این افراد در توضیحات خود، علاقه به ادامه تحصیل اشاره کردهاند چراکه هنگام ثبتنام باید یک رابط خواستگار معرفی کنید، در این گزینه تنها نام مادر ذکر شده است، بنابراین مادر و پدر از این قضیه کاملا آگاهی دارند.
انگیزهها و لایههای پنهان بحران
سوالات مطرح شده توسط این کاربران در اپلیکیشن ضربه بزرگی به افکار عمومی وارد میکند. از این نوع سوالات (میزان آرایش مقابل نامحرم، اهمیت به حرف مردم،تماشای ماهواره و …) کاملا مشهود است هویت جنسی و اجتماعی نوجوانان در یک بیپناهی عمیق و رها شده شکل میگیرد؛ چرا باید یک نوجوان ۱۳ساله دغدغه نظر مردم و رابطه با جنس مخالف داشته یا حتی گرایش سیاسی یا تیپ پوست و موی خود را تعیین کند؟ چه کسی قرار است چرایی هویتیابی آنلاین با محوریت ازدواج برای دختران و پسران زیر سن قانونی را پاسخ دهد؟
فرزندآوری به چه قیمتی…
اگر کمی بیشتر در این اپلیکیشن به جستوجو بپردازید، با بخش یادگیری مواجهه میشوید که با گرفتن هزینههای نسبتا گزاف، موارد آموزشی مثل دوران عقد و نامزدی، درباره مسائل جنسی میپردازد، آموزش این مسائل به یک ازدواج موفق منجر میشود اما محتوای آن متاسفانه در اختیار افراد زیر ۱۸سال قرار گرفته است. به عنوان نمونه در بخش آموزش آن محتوایی تحت عنوان ( اتاق خواب رویایی ) به مبلغ یکمیلیون و ۲۸۰ هزار تومان، در دسترس عموم قرار گرفته است. این محتوا بیشتر به مسائل روابط جنسی و زناشویی اشاره کرده است. این در حالی است که اگر قرار بر یادگیری باشد، باید آموزشوپرورش قدمی بردارد. نه اینکه در چنین درونمایههایی به این راحتی، در دسترس افراد کمسن و سال قرار گیرد.
مسوولیت با چه کسی است؟
ورود افراد زیر سن قانونی به اپلیکیشن رسمی و مجاز ازدواج، یعنی یا هیچ کنترلی وجود ندارد یا دسترسی به عدد تولد و شناسنامه، تنها یک بازی کودکانه در اینترنت است! اگر ناتوانی سیستم در کنترل هویت را فاجعه ندانیم، پس با این منطق، اپلیکیشنهای قانونی صرفا بستری برای ترویج قانونی فحشا شدهاند؛ هرچند به ظاهر قصدشان کمک به ازدواج رسمی و بهنگام است. آن هم در شرایطی که براساس گزارشها سالانه به طور متوسط ۱۳۵هزار ازدواج دختران زیر ۱۸ سال ثبت میشود که حدود یکهزار و ۷۰۰ مورد از آن، مربوط به دختران زیر ۱۳سال است! تا پایان پاییز سال ۱۴۰۱ حدودا ۲۷هزار مورد، ازدواج دختران زیر ۱۵سال گزارش شده است.
قوانین ضد زن
محمدتقی فاضلمیبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم درباره اینکه ثبتنام افراد زیر ۱۸سال در اپلیکیشن آدم و حوا می گوید: در مملکتی که قانون وجود دارد، مساله ازدواج باید در چارچوب قانون صورت بگیرد، نه از طریق اپلیکیشنها. از طرفی دیگر در حال حاضر، قانون ازدواج ایران میگوید ازدواج باید در سنی رخ دهد که رشد در آن وجود داشته باشد. اگر سن آنها در ۱۴ یا ۱۵سالگی باشد، دادگاه باید در این خصوص تشخیص دهد، نه والدین. اگر دادگاه نظر مثبتی دهد، مشکلی ندارد. وگرنه نهتنها مشکل جمعیت و ازدواج حل نمیشود، بلکه مشکلات اجتماعی سر به فلک میکشد.
او می افزاید: در فقه سنتی، دختر ۹ساله میتواند ازدواج کند، حتی یک مرد میتواند چندینبار همسر اختیار کند اما در دنیای امروز این مسائل فرق کرده است، در بعضی از مسائل امروزه نمیشود براساس فقه سنتی عمل کرد بهویژه در مساله ازدواج، متاسفانه آمار طلاق در جامعه بسیار بالاست. در مملکتی که مشکلات اقتصادی، تورم و بیکاری بحرانی شده، نمیتوان از جوانان انتظار ازدواج و فرزندآوری داشت. این روزها دیگر جوانان توانایی تهیه یک سقف یا حتی لوازم داخل آن را هم ندارند. اجارهبها به قدری بالاست که دیگر نمیتوان زندگی را شروع کرد. براساس آمارها هزاران فارغالتحصیل بیکار هستند، آنها حتی شغل مناسبی برای تامین معاش خود ندارند چه برسد به فرزندآوری. بنابراین دولت ابتدا باید مشکلات اساسی کشور را حل کند بعد جوانان را تشویق به ازدواج کند، اگر چنین نشود و در شرایط فعلی شروع به تشویق ازدواج کنیم، نهتنها کمکی نکردیم بلکه به افزایش آمار طلاق دامن زدیم.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در پایان تذکر داد: این روزها هزینههای زندگی به خاطر بیتدبیری و سیاستهای اشتباه، بسیار افزایش یافته است، اگر دختر و پسری بخواهند ازدواج کنند، حتما باید وضع مالی خوبی داشته باشند یا آقازاده باشند تا این اتفاق بیفتد اما در جامعه امروزی به دلیل تورم افسارگسیخته مساله ازدواج بسیار مشکل شده است. اصل موضوع همسریابی، بسیار مثبت است اما با توجه به شواهدی که در این اپلیکیشنها موجود است، بسیار مشکوک است، گویا بازی با آبروی اسلام است.
کسی به فاجعه ای که زیر پوشت شهر اتفاق می افتد، توجه می کند؟
ورود نوجوانان به دنیای جذاب و در عین حال پرخطر اپلیکیشنهای همسریابی از جمله آدم و حوا، چالشی است که نیاز به بازنگری فوری در ساختار فنی، قانونی و فرهنگی این حوزه دارد. اگر نهادهای مسوول، خانوادهها و آموزشوپرورش همین امروز برای حذف کودکان از این پلتفرمها دست به اقدام جدی نزنند، آیندهای تیره با نسل بیهویت، تحقیر شده و آسیبدیده در انتظار جامعه ایرانی خواهد بود. کودکی که هنوز دانشآموز مدرسه است، هرگز برای انتخاب همسر و نقشآفرینی در خانواده آماده نیست. و اپلیکیشنهایی که این مسیر را هموار میکنند، مسوول مستقیمی در قبال زوال سلامت اجتماعی هستند.
